- OPIS
- SKĄD WZIĘŁA SIĘ NAZWA EUKALIPTUS
- DZIAŁANIE OLEJKU
- BADANIA NAD OLEJKIEM EUKALIPTUSOWYM
- PODSUMOWANIE MONOGRAFII O OLEJKU EUKALIPTUSOWYM
Olejek eukaliptusowy – właściwości i badania
(Eucalyptus Globulus)
Eukaliptus (Eucalyptus) to drzewo lub krzew z rodziny mirtowatych (Myrtaceae), do której należy również m.in. drzewo herbaciane (Melaleuca alternifolia), możesz przeczytać o nim w jednym z wcześniejszych artykułów. (TUTAJ)
Eukaliptus to bardzo duża grupa, obejmuje bowiem około 600 gatunków. Natomiast my skupimy się na jednym najbardziej rozpowszechnionym, czyli niebieskiej gumie (ang. blue gum), a ściślej eukaliptusie gałkowym (Eucalyptus globulus). Należy dodać, iż każdy gatunek, jest endemiczny dla terenów Południowej Australii i Tasmanii.
W drugiej połowie XIX w. został introdukowany (wprowadzony na nowy teren) do Kalifornii, Arizony oraz na Hawaje. Obecnie uprawiany jest w Chinach, Portugalii, Hiszpanii, Afryce Południowej czy zachodniej części Stanów Zjednoczonych.
Młode liście eukaliptusa gałkowego są szerokie i pokryte niebieskoszarym nalotem (stąd też nazwa niebieska guma), natomiast starsze zmieniają kształt na lancetowaty oraz zabarwienie na ciemnozielone. Olejek eukaliptusowy (łac. Eucalypti aetheroleum), jest pozyskiwany z liści lub ulistnionych gałązek i może mieć barwę od jasnożółtej do bezbarwnej, a otrzymuje się go poprzez destylację z parą wodną.
Na początku napisałem, że zajmiemy się eukaliptusem gałkowym, a to nie bez powodu. Należy on, ze względu na skład chemiczny do typu cyneolowego (do tego typu należą jeszcze m.in. Eucalyptus polybractea, Eucalyptus smithii, Eucalyptus maidenii) tzn. zawierającego w ponad 60% monoterpenu 1,8-cyneolu, wykazującego silne działanie biologiczne, które jest badane i wykorzystywane w lecznictwie.
POCZĄTEK
Nazwa rodzajowa eukaliptus pochodzi z połącznia dwóch słów greckich, eu – dobrze, calyptus – pokryty, a precyzyjnie odnośni się do wyglądu pąków kwiatów. Tak właśnie w swojej pierwszej publikacji wydanej w 1800 r., Jacques Labillardière widział i opisał kwiatowe godło (floral emblem) Tasmanii, nadając mu nazwę którą używamy do dziś, eukaliptus gałkowy (Eucalyptus globulus).
Historia niebieskiej gumy tasmańskiej nie zaczęła się jednak od odkrycia i opisu francuskiego biologa. Już rdzenni mieszkańcy Australii, czyli aborygeni australijscy korzystali z dobrodziejstw otaczającej ich flory i wykorzystywali rośliny posiadające lecznicze właściwości, w tym różne gatunki eukaliptusa czy drzewa herbacianego. Nie mogli wiedzieć co dokładnie znajduje się w tych roślinach, jednak przyspieszało to ich powrót do zdrowia.
Być może kierując się percepcją węchową, a tym samym charakterystycznym zapachem, stosowali je w różnych sytuacjach. Wykorzystywali dobroczynne działanie olejków eterycznych zawartych w eukaliptusie czy drzewie herbacianym, na problemy zdrowotne związane ze skórą, dolegliwości ze strony układu pokarmowego czy choroby układu oddechowego.
Dziś dysponujemy techniką pozwalającą określić, jakie dokładnie substancje znajdują się w roślinach, a dokładniej w olejkach eterycznych. Z tego powodu możemy z większą świadomością oraz skutecznością stosować olejek eukaliptusowy, wykorzystując jego właściwości prozdrowotne.
DZIAŁANIE
Olejek eteryczny składa się z mieszaniny związków chemicznych występujących w różnych ilościach, wiele olejków zawiera częściowo jednakowe substancje, lecz w innym stężeniu.
Należy wspomnieć o tym, że ze względu na pochodzenie geograficzne (miejsca uprawy) oraz ontogenezę (rozwój osobniczy) rośliny, skład chemiczny tego samego olejku eterycznego, będzie posiadał różnice jakościowe, jak i również ilościowe zawartych w nim związków chemicznych.
Najważniejszy jednak w większości olejków eterycznych jest dominujący składnik. W największym stopniu to właśnie on decyduje o zapachu, choć nie całkowicie. Mam na myśli sytuację, kiedy po lekkim wyczuciu jakiegoś zapachu, natychmiast zgadujemy jego nazwę.
Warto tu również dodać fakt, że na skórze czy innym nośniku np. bibułce, zapach rozkłada się inaczej (polecam to przetestować). Dochodząc do sedna, kiedy czujemy świeżą, lekko żywiczno-ziołową nutę i natychmiast stwierdzamy, iż jest to olejek eukaliptusowy, to prawdopodobnie poczuliśmy dominujący terpen o nazwie 1,8 cyneol (1,3,3-trimetylo-2-oxabicyklo[2.2.2]oktan) – potocznie nazywany eukaliptolem.
Ten związek chemiczny został wyodrębniony po raz pierwszy przez François Stanislasa Cloeza w 1870 r. z eukaliptusa gałkowego, stąd też wyżej wymieniona nazwa. Nawiasem mówiąc, podobną terpenową nutę można wyczuć w olejku z drzewa herbacianego.
Oczywiście całokształt zapachu czy działania tworzy nie tylko 1,8 cyneol, ale również inne monoterpeny (np. α-pinen, β-pinen, limonen), seskwiterpeny (np. aromadendren) czy pochodne tlenowe monoterpenów – czyli alkohole, ketony, aldehydy czy estry (np. α-terpineol, pinokarweol, terpinen-4-ol).
No dobrze, ale dlaczego piszę tak dużo o tych terpenach?
Ponieważ te związki chemiczne, oprócz właściwości zapachowych, posiadają zróżnicowaną aktywność biologiczną. To ich obecność determinuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne czy przeciwwirusowe. Parametry dotyczące jakościowego i ilościowego składu olejku eukaliptusowego określona jest normą ISO-770, gdzie zawartość 1,8 cyneolu powinna wynosić nie mniej niż 70%.
Olejek eukaliptusowy jest bardzo szybko wchłaniany, a we krwi można go wykryć już po około 5 minutach od inhalacji. W związku z małym rozmiarem oraz lipofilnym charakterem, może docierać do różnych narządów wewnętrznych, a wcześniej wspomniane cechy ułatwiają mu przenikanie przez lipidowe błony do komórek.
Przez skórę olejek również będzie wchłaniany do krwioobiegu, jednak ta bariera jest trudniejsza do przejścia, gdyż skóra ma warstwy lipofilne jak i hydrofilne. Jedną z cech olejku eukaliptusowego jest działanie przeciwzapalne, m.in. hamuje produkcję związków powstających z kwasu arachidonowego odpowiedzialnych za stany zapalne.
Działa sekretolitycznie (upłynnia i zwiększa wydzielinę) oraz zwiększa również klirens (współczynnik oczyszczania) śluzówkowo rzęskowy, pomagając usunąć zalegający śluz, a tym samym wspomagając naturalny proces obronny przy zakażeniach o podłożu bakteryjnym czy wirusowym. Olejek eukaliptusowy, dzięki wysokiej zawartości 1,8 cyneolu wykazuje działanie przeciwbakteryjne zwłaszcza na bakterie Gram (-) oraz przeciwgrzybicze.
BADANIA
W jednym z badań zasugerowano, że olejki eteryczne, a dokładnie zawarte w nich substancje lotne, ze względu na bardzo mały rozmiar o którym wspominałem wcześniej, prawdopodobnie przekraczają barierę krew-mózg (BBB, blood brain barier).
Dla przykładu i porównania, dobrze znana kofeina potrafi przekraczać tę barierę i posiada masę cząsteczkową ~194u, a 1,8 cyneol (eukaliptol) posiada masę ~154u. Właściwość przenikania bariery BBB jest niezwykle istotna, tak że dla leków które mają za zadanie oddziaływać na ośrodkowy układ nerwowy (OWU).
W omawianym badaniu, ta właściwość miałaby wpływać na zatrzymanie działania acetylocholinoesterazy (AChE), która jest enzymem rozkładającym jeden z głównych neuroprzekaźników, acetylocholinę (Ach).
W telegraficznym skrócie, acetylocholina uczestniczy w komunikacji między komórkami, dzięki temu może wzmacniać połączenia synaptyczne jak i pomaga zapamiętywać nowe informacje. Acetylocholina w większej ilości uwalniana jest podczas snu w fazie REM, dzięki której lepiej zapamiętujemy przyswojone w ciągu dnia informacje.
Dlatego właśnie, niedobór tego neuroprzekaźnika wiąże się z postępem neurodegeneracyjnej choroby Alzheimiera. Reasumując, zawarty 1,8 cyneol w olejkach eterycznych m.in. eukaliptusowym, majerankowym, kajeputowym, będąc inhibitorem (czyli hamującym działanie) acetylocholinoesterazy (AChE) i przekraczając barierę krew-mózg, może przyczyniać się do zachowania właściwego poziomu acetylocholiny w organizmie.
Potencjalne wykorzystanie olejku eukaliptusowego jako alternatywę przy zapobieganiu infekcjom wirusowym lub jako dodatek wspomagający przy przebiegu choroby postanowiono przeanalizować w kolejnym przeglądzie, gdzie uwzględniono liczną dostępną literaturę oraz badania dotyczące olejku eukaliptusowego.
Ktoś może zapytać, dlaczego olejki eteryczne są badane w tym kierunku, skoro mamy dostępną szeroką gamę leków i szczepień? To prawda, jednak olejki eteryczne mogą być alternatywą i w porównaniu do tradycyjnych leków, powodować mniej efektów ubocznych. Warto również pamiętać, iż wraz ze stosowaniem (tym bardziej niewłaściwym) antybiotyków rośnie na nie oporność bakterii.
Olejek eukaliptusowy zostaje wydalony drogą oddechową przez płuca, gdzie wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze czy wykrztuśne. Dlatego podanie olejku przez inhalację parą wodną tym bardziej wydaje się być dobrą metodą i może pomóc w łagodzeniu objawów oraz przebyciu infekcji bakteryjnej lub wirusowej górnych dróg oddechowych, np. przeziębienia, zapalenia oskrzelików, zapalenia zatok czy astmy.
Podczas badań in vitro zauważono, że olejek eukaliptusowy oraz zawarte w nim monoterpeny, zaburzają strukturę i cykl replikacji wirusa opryszczki HSV-1 (herpes simplex virus), dzięki czemu możemy mówić o potencjalnym działaniu przeciwwirusowym. Z kolei w badaniu przeprowadzonym na modelu zwierzęcym (myszach), podając doustnie 1,8 cyneol stwierdzono zmniejszenie reakcji zapalnej płuc, podczas zarażenia IFV-A (influenza A virus).
Dodatkowo okazało się, że po podaniu szczepionki przeciw grypie z jednoczesnym podaniu 1,8 cyneolu, myszy znacznie lepiej przechodziły okres chorobowy oraz zwiększył się ich czas przeżycia w porównaniu do grupy kontrolnej, gdzie podano samą szczepionkę bez 1,8 cyneolu.
W artykule do którego się odnoszę, badania in vitro i in vivo pokazują, iż działanie przeciwwirusowe czy wirusobójcze olejku eukaliptusowego, polega na zaburzeniu struktury zewnętrznej i wewnętrznej wirionów (kompletnej cząstki wirusowej, zdolnej do dalszej infekcji), a tym samym do upośledzeniem ich dalszej replikacji w komórkach gospodarza.
PODSUMOWANIE
Podsumowując, olejek eukaliptusowy niewątpliwie wykazuje właściwości zdrowotne i może być pomocny w przypadku wielu dolegliwości o których wspominałem wcześniej takich jak przeziębienie, przekrwienie błony śluzowej nosa, astmy czy chorób oskrzeli.
Może być także stosowany jako środek dezynfekujący (w postaci np. aerozolu, gdzie wykazuje działanie wirusobójcze). Zastosowanie olejku eukaliptusowego może również osłabić reakcje zapalne organizmu wywołane przez drobnoustroje, a ewentualna możliwość stosowania olejku eukaliptusowego jako dodatkowa ochrona uzupełniająca wraz ze szczepieniami przeciwwirusowymi daje dobrą perspektywę na przyszłość.
Na zakończenie chciałem jeszcze dodać, że do wszystkich wymienianych wyników badań, należy podchodzić z ostrożnością, gdyż ich interpretacją i analizą zajmują się ludzie z odpowiednią wiedzą i wykształceniem.
Swoje treści opieram tylko i wyłącznie na publicznych tekstach, gdyż jako zwykła osoba nie posiadam dostępu do innych publikacji. W każdym moim tekście, gdzie przytaczam efekty działania danego olejku czy substancji w nim zawartej, są opisane w artykułach, które znajdziecie w bibliografii na końcu strony.
Nie ukrywam, że bardzo często są to badania in vitro (niskiej jakości), rzadziej in vivo, czy nawet in silico (modelowanie przy pomocy komputerów). Nie zmienia to faktu, iż można znaleźć coraz więcej ciekawych publikacji. Z pisaniem każdego kolejnego artykułu dowiaduję się coraz więcej, gdyż wymaga to bardzo często sprawdzania różnych nowych pojęć czy zasad działania, co jest całkiem niezłym sposobem do powiększania swoich horyzontów wiedzy, do czego Ciebie czytelniku/czytelniczko także gorąco zachęcam.
Piśmiennictwo:
- Burns RM, Silvics of North America: Conifers 1990, 299-304.
- https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10412905.1997.9699453
- https://academic.oup.com/jee/article/104/3/1087/801483
- https://biolres.biomedcentral.com/articles/10.1186/0717-6287-48-7
- Anna Kędzia, Marta Ziółkowska-Klinkosz, Barbara Kochańska, Aida Kusiak, Anna Wojtaszek-Słomińska, Andrzej W. Kędzia; Aktywność przeciwgrzybicza olejku eukaliptusowego (Oleum eucalypti); 63-66
- https://www.researchgate.net/publication/280136315_Labillardiere_and_the_beginning_of_botanical_exploration_in_Tasmania
- https://anpsa.org.au/APOL9/mar98-2.html
- https://podyplomie.pl/medical-tribune/35040,farmakologiczne-wlasciwosci-1-8-cyneolu-eukaliptolu-w-chorobach-ukladu-oddechowego-czesc-1
- https://rcin.org.pl/Content/87159/POZN271_113559_biotechnologia-2007-no1-trytek.pdf
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwas_arachidonowy
- http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2021/11/pf_2021_208-213.pdf
- https://www.sigmaaldrich.com/PL/pl/search/1%2C3%2C3-trimethyl-2-oxabicyclo%5B2.2.2%5Doctane?focus=products&page=1&perpage=30&sort=relevance&term=1%2C3%2C3-trimethyl-2-oxabicyclo%5B2.2.2%5Doctane&type=product_name
- https://www.ilo.org/dyn/icsc/showcard.display?p_lang=pl&p_card_id=0405&p_version=2
- https://neuroexpert.org/wiki/acetylocholina/
- https://www.czytelniamedyczna.pl/2631,hamowanie-aktywnoci-acetylocholinoesterazy-i-butyrylocholinoesterazy-przez-surow.html
- https://www.mdpi.com/1424-8247/14/12/1210
